مولد النبى‏(ص)

۱. كليات
خانه‏ اى را كه رسول خدا صلي الله عليه و آله در آن متولد شد «مولد النبى صلي الله عليه و آله» يا محل ولادت پيامبر مى‏ نامند. پيامبر صلى الله عليه و آله درخانه پدرشان، درمكه به دنيا آمد. عبدالمطب در زمان حيات خويش، دارايى‏ اش را ميان فرزندانش تقسيم كرد. بنابراين، خانه‏ اى كه پيامبر در آن به دنيا آمد از آنِ عبدالله پدرِ رسول خدا صلى الله عليه و آله بود. به گفته ازرقى، اين خانه پس از وفات عبدالله از آنِ پيامبر صلى الله عليه و آله گرديد.
ساختمان‌هاى زيادى در طول تاريخ، در محل ياد شده توسط افراد مختلف ساخته شد؛ از آن جمله بود «خيزران» مادر دو خليفه عباسى (موسى و هارون) او به هنگام اداى‏ فريضه حج ساختمانى ساخت و آن را مبدّل به مسجد نمود. اين مسجد سال ها داراى امام و مؤذن و زمين هايى وقفى (در كشور روم) بود تا اينكه در سال ۱۳۴۳ (ه. ق.) توسط آل سعود تخريب گرديد. آخرين بنا در اين مكان، ساختمان زيبايى است كه توسط شهردار اسبق مكه؛ شيخ عباس بن يوسف قطان، متوفّاى ۱۶ رجب ۱۳۷۰ هجرى ساخته شد. اين ساختمان هم‏اكنون به صورت كتابخانه عمومى در آمده است.
۲. موقعيت
اين مكان كه درميان مردمِ مكه معروف است، در مصبّ شِعب على در سوق‏ اللّيل، واقع در بالاى حرم جاى داشت. روى آن خانه‏ اى بود كه به كتابخانه تبديل شده است و به آن كتاب‏خانه مكه مى‏گويند.
مَوْلِدَ النَّبىّ‏ صلى الله عليه و آله، در اول شِعب على عليه السلام قرار داشته و اين شعب همان درّه‏ اى است كه بنى‏ هاشم، هنگامى‏ كه در محاصره قريش بودند، در آنجا سكونت داشتند.
۳. بركات مولد النبي
كسانى كه پيش از تبديل شدن آن به مسجد، در آنجا سكونت داشتند، گفته‏ اند: به خدا سوگند تا در آنجا بوديم، مشكلى براى ما پيش نيامد و نيازمند به كسى نشديم و چون آنجا را ترك كرديم، روزگار بر ما سخت گذشت.
۴. در تاريخ اسلام
پس‏ ازهجرت پيامبرخدا صلى الله عليه و آله، عقيل آن خانه را تصرف كرد و پيوسته در اختيار او و فرزندانش بود تا آنكه فرزندان او آن را به محمد بن يوسف- برادر حجاج بن ثقفى- فروختند و او آن را ضميمه خانه خود كرد. خيزران، مادر هارون الرشيد كه در سال ۱۷۱ هجرى به حج رفته بود، آن خانه را از محمد بن يوسف خريد و در آنجا مسجدى ساخت و راه ورودى آن را از داخل كوچه‏ اى قرار داد كه از ميان خانه محمد بن يوسف مى‏ گذشت و به آن «زقاق المولد» يعنى «كوچه زادگاه» گفته مى‏ شد.
به نقل ازرقى، خانه عبدالله، پدر بزرگوار پيامبر صلى الله عليه و آله و زادگاه آن حضرت دقيقاً در همان محل ياد شده بوده است.
ازرقى در قرن سوم از آن با عنوان «البيتُ الّذى وُلِد فيه رسولُ الله» ياد كرده و نوشته است كه آنجا خانه محمد بن يوسف، برادر حجاج بود تا آن‏كه خيزران مادر هارون الرشيد آن را خريد و مسجد كرد. ازرقى تأكيد مى‏ كند كه درباره اين خانه و اين كه مولد النبى صلي الله عليه و آله است، كمترين ترديدى وجود ندارد.
در قرن‏هاى بعد، . چنان كه در دوره مماليك بارها بازسازى شد. الملك المظفر غسانى حاكم يمن و پيش از او فرج‏ بن بَرَقوق از سلاطين مملوكى، و پيش از وى اشرف شعبان حاكم مصر و قبل از او، براى نخستين‏ بار الناصر عباسى، در آنجا بناهايى ساخته بودند. مولد النبى صلي الله عليه و آله در سال ۱۰۰۹ مناره‏ اى هم داشته است.
۵. در دوره عثماني (قرن ۱۰ تا ۱۴ هجري قمري)
سلاطين عثمانى به اين محل توجه زيادى داشتند. از جمله سلطان سليمان فرزند سليم، در سال ۹۳۵ دستور بازسازى مولد النّبى صلي الله عليه و آله را داد. همچنين سلطان محمد بن مراد عثمانى (م ۱۰۱۲)، به يكى از آغايان دربار خود دستور داد تا آنجا را بازسازى كند. او نيز با صرف پول فراوان، بنا و مناره بزرگى براى‏ آن ساخت و موقوفاتى جهت آن در مملكت عثمانى معين كرد و براى آنجا، مؤذن و خادم و امام جماعت گمارد. مدرسى را نيز معين كردند تا هفته ‏اى دو روز در آنجا تدريس كند. محمد على پاشا حاكم مصر نيز به دستور سلطان محمود خان عثمانى در سال ۱۲۳۰ به بعد، آن را تعمير كرد. آخرين تعمير گويا زمان عبدالمجيد خان بوده است.
۶. ترميم و بازسازي مولد النبي
فاسي مي‌گويد دانستنى‏ هاى من درباره آن، از سال ۵۶۷ هجرى آغاز مى‏ گردد كه ناصر عباسى آن را تعمير و مرمّت كرد. مولد النبي سپس در سال‌هاي ۶۶۶ و ۷۴۰ و ۷۵۸ و ۷۶۶ و ۸۰۱ يا ۸۰۲ نيز تعمير و بازسازي شده است و حاكي از اهتمام مسلمانان به اين مكان مقدس بوده است.
گنبدى را كه در سال ۵۹۳ بر فراز مسجد مولدالنبي بنا شده بود، در سال ۱۰۰۹ هجرى، نوسازى و گنبد و مئذنه‏اى بزرگ و باشكوه براى آن ساختند و براى آن مؤذّن، خادم و امام جماعت با حقوق مشخّصِ ساليانه و موقوفاتى قرار دادند. سپس سلطان عثمانى براى تدريس در آنجا مدرّس و استادى تعيين كرد و براى او حقوقى قرار داد.
۷. در دوران معاصر
به گفته محسن الأمين، در حكومت آل سعود به سبب تبرّك جستن مردم به آن، تخريب و به محلى براى نگهدارى چارپايان تبديل شد! اما اندكي بعد همزمان با خراب‏ كردن بقاع متبرّكه، محل مولد النبى صلي الله عليه و آله هم تخريب شد. تنها با اصرار شيخ عباس قطان (م ۱۳۷۰) شهردار وقت مكه و درخواست وى از ملك عبدالعزيز، قرار بر آن شد تا در آنجا كتابخانه‏ اى بنا كنند كه به آن «مكتبة مكّة المكرّمه» نام نهادند و تاكنون برقرار است.
اكنون بسيارى از مسلمانان، به ويژه زائران تركيه كه بيش از ديگر كشورها، از سابقه آن آگاهند، پشت درِ آن اجتماع مى‏ كنند و نماز مى‏ خوانند. اخيراً كه آمد و شد اين قبيل افراد زياد شده است، دولت، ضمن نصب تابلويى در آنجا توصيه كرده است‏ كه اين محل به هيچ روى متبرك نيست و نماز خواندن در آنجا جايز نمى‏ باشد!
با اجراى طرح تخريب بخش وسيعى از نواحى شرقى و شمالى مسجد الحرام و در حالى كه دهها هتل و هزاران مغازه از بين رفته است، بناى مولد النبى همچنان پابرجا مانده و اميد كه محل اين بناى تاريخى دست كم در قالب همين كتابخانه باقى بماند.
۸. توصيف ساختمان
• فاسى (متوفاى سال ۸۳۲ هجرى) كه از آن ديدن كرده، نخستين كسى است كه درباره آن سخن گفته است. او مى‏ نويسد: ساختمانى است مربع، داراى يك ستون، كه دو طاق بر بالاى آن بنا نهاده‏ اند. يك درش از جنوب خانه، روبروى كوه و درِ ديگر از سمت شرقى آن به خارج گشوده مى‏ شود و هشت پنجره در اطراف دارد. اين مسجد داراى محرابى است كه در كنار آن، حفره‏ اى چهار گوش به نشانه جايگاه ولادت پيامبرخداصلى الله عليه و آله ايجاد شده است كه هرضلع آن ۱۱۶ ذراع آهنى است و وسط آن سنگ مرمر سبزرنگى كار گذاشته‏ اند كه اطراف آن را نوارى از نقره در برگرفته و مساحت آن سنگ، به ضميمه نقره، به سه وجب مى‏ رسد و در اطراف اين جايگاه، نرده‏ اى چوبى كشيده شده است. فاسى آنگاه به بيان طول عرض مسجد و زاويه‏ اى كه در جنوب آن قرار دارد، پرداخته است.
• يك زائر كه در سال ۱۳۱۵ قمرى به زيارت اين خانه توفيق يافته، مى‏ نويسد: «روز جمعه، چهاردهم، به زيارت حضرت رسول صلي الله عليه و آله در موضعى كه مشهور به مولد النبى صلي الله عليه و آله است، رفتيم و آن موضع واقع است در سوق الليل. از در داخل شديم و تخميناً چهارده پله پايين رفتيم. وارد اتاقى شديم كه مسمّى به مسجد است. بعد از آن، به اتاق ديگر رفتيم. در اين اتاق ضريحى است. درِ ضريح را خادم باز كرد. داخل در اين ضريح گودالى واقع است. در وسط آن سنگ سبزى بود كه محل تولد حضرت ختمى مرتبت بود. آن موضع مطهّر را تقبيل نموده و صورت را بر آن ماليده و به خاك پاك و غبار نور آثار آن مكان رفيع البنيان، كه رشك كحل الجواهر است، ديده را منوّر نموده، پس از آن در مسجد آمده هر يك دو ركعت نماز تحيّت بجا آورديم و از آن مكان بيرون آمديم.».
۹. جشن مولد النبى‏ صلى الله عليه و آله و سلم
مسلمانان اين محل را بسيار گرامى و محترم مى ‏داشتند و به ويژه در ۱۲ ربيع الاول شب تولد رسول خدا صلي الله عليه و آله مراسمى در آنجا برگزار مى‏ كردند. فاسى در شفاءالغرام وصف دقيقى از آن به دست داده است اين جشن كه از زمان فاطميان باب شد و براي آن موقوفات مخصوصي هم در مصر بوده است، بعدها مشابه آن در تمام شهرها به مناسبت شب ميلاد برگزار مى‏ گرديد.
۱۰. منابع جهت مطالعه بيشتر:
- التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم يا ترجمه فارسي آن با نام كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ
- آثار اسلامي مكه و مكدينه
- تاريخ و آثار اسلامي مكه و مدينه
- فرهنگ اعلام جغرافيايى - تاريخى در حديث و سيره پيامبر صلي الله عليه و آله
- شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام