يكي از مساجد مدينه، مسجد غمامه (مسجد ابر) است.
موقعيت جغرافيايي مسجد
زماني كه نمازگزار در مسجد النبي به سمت قبله مي‌ايستد و روي به جنوب دارد، سمت راست او غرب و سمت چپش، مدفن پيامبر(صلي الله عليه وآله) و شرق است.
در امتداد شمال غربِ مسجد، در فاصله حدود سيصد متري، چندين مسجد وجود دارد كه مهم‌ترين آنها مسجد غمامه است و سيصد متر با مسجد فاصله دارد.
مساجد همجوار مسجد
مساجد ديگر عبارتند از: مسجد علي بن ابي طالب(عليه السلام)، مسجد ابوبكر، مسجد عمر بن خطاب و مسجد عثمان ابن عفان.
اقسام مساجد بلاد اسلامي
براي شرح موقعيت اين منطقه، مسجد غمامه و ديگر مساجد آن، بايد به اين نكته اشاره كنيم كه در شهرهاي اسلامي سه نوع مسجد وجود داشته و دارد:
نخست، مسجد محل، كه براي نمازهاي روزانه مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
دوم، مسجد جامع، كه براي نماز جمعه است.
و سوم، مسجد عيدگاه يا مسجد مصلاّ.
سوّمين مسجد، براي برگزاري نماز عيد و نماز باران ساخته مي‌شود و به دليل آن‌كه جمعيت شركت كننده در آن زياد است، در خارج از محدوده شهر، در يك فضاي باز بنا مي‌شود.
وجه تسميه مسجد به مسجد مصلاّ
عيدگاه به طور معمول، محيطي وسيع ـ حتي بدون ديوار ـ بوده و محلي براي محراب ـ گاه به صورت موقت ـ در آن مشخص مي‌شده است. لذا نام ديگر اين مسجد مسجد مصلا است.
نام مكان مسجد غمامه
ميدان وسيعي كه مسجد غمامه و چند مسجد ديگر به نام خلفاي نخست در آن قرار گرفته، مناخه نام داشته يا بعدها به اين نام تبديل شده است. مناخه محلّ فرود شتران بود كه مسافرانِ زائر، از آن‌جا به عنوان بارانداز استفاده مي‌كردند.
اين ميدان وسيع در كنار شهر، از زمان رسول خدا(صلي الله عليه وآله) محل
اقامه نماز عيد بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفاء، در جايي از آن، به نماز مي‌ايستادند.
اقامه نماز پيامبر در مسجد
از جمله محلي كه حضرت در سال‌هاي پاياني عمر خويش در آن‌جا
اقامه نماز عيد و نماز باران كرد؛ جايي است كه امروزه به نام مسجد مصلا يا مسجد غمامه شناخته مي‌شود.
روايات چندي حكايت از
اقامه نماز عيد فطر و عيد قربان در اين مصلا دارد؛ از جمله ابوسعيد خدري روايت كرده است كه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) روز عيد فطر و قربان به مصلاّ مي‌آمد. ابتدا نماز مي‌خواند؛ پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران مي‌ايستاد و به وعظ آنان مي‌پرداخت. در همان‌جا بود كه اگر قصد اعزام سپاهي را داشت، آنان را مي‌فرستاد يا اگر دستور ديگري داشت اعلام مي‌كرد و سپس به خانه باز مي‌گشت.
[۱][۲]
افزون بر نماز عيد، نماز باران (صلاة الاستسقاء) نيز به طور معمول در مصلاّي عيد خوانده مي‌شود.
همچنين در روايتي آمده است كه وقتي خبر مرگ نجاشي حاكم حبشه، كه از مهاجرين استقبال كرده بود، به رسول خدا(صلي الله عليه وآله) رسيد، آن حضرت در محل مصلا و از دور، بر جنازه نجاشي نماز ميّت خواندند.
[۳]
دعا خواندن پيامبر در مسجد
روايت ديگري از ابوهريره، حكايت از آن دارد كه هر گاه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) از سفر باز مي‌گشت و به مصلاّ مي‌رسيد، در آن‌جا به سمت قبله مي‌ايستاد و دعا مي‌كرد.
[۴]
وجه تسميه مسجد
اقامه نماز باران در اين مُصلاّ، سبب شد تا پس از استجابت دعاي پيامبر(صلي الله عليه وآله) و مسلمانان، مسجد موجود به نام مسجد غمامه يا مسجد ابر نامگذاري شود.
عبد الغني نوشته است كه وي اين وجه نامگذاري را در كتاب‌هاي كهن نيافته است.
[۵]
بناي مسجد غمامه
بناي نخست آن، در زمان عمر بن عبد العزيز و در همان نقطه‌اي بوده است كه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) نماز عيد را برگزار كرد
[۶]سپس در گذر زمان، اين مسجد بارها بازسازي شد و از آن رو كه مورد استفاده عامه مسلمانان بود، عنايت بيشتري نسبت به آن صورت گرفت.
بناي فعلي آن عثماني و از روزگار عبد المجيد اول عثماني (حكومت از ۱۲۵۵ تا ۱۲۷۷) مي‌باشد كه پس از آن در زمان سلطان عبد الحميد عثماني (۱۲۹۳ ـ ۱۳۲۷) بازسازي شد.
در دوره سعودي نيز باز بر همان مبنا، ترميم شد كه كتيبه موجود تاريخ آن را سال ۱۴۱۱ يعني به عهد سلطنت فهد نشان مي‌دهد.
طول مسجد ۲۶ متر، عرض آن حدود ۱۳ متر و مساحت كلّ آن ۳۳۸ متر بوده است. در سال‌هاي اخير مسجد ياد شده با حفظ معماري، به صورتي نو تزيين شده است.
پانويس
۱. ↑ كتاب بخاري، كتاب العيدين، ج۱۳، ص۹۵۶.
۲. ↑ المساجد الأثريه، ص۲۲۵.
۳. ↑ كتاب مسلم، كتاب الجنائز، ح۱۲۴۵.
۴. ↑ تاريخ المدينة المنوره، ج۱، ص۱۳۸.
۵. ↑ المساجد الأثريه، ص۲۳۲.
۶. ↑ وفاء الوفا، ج۳، ص۷۸۵.